(3) Kur’an’a Dayanarak Güzel Çıkarımlarda Bulunma ve Hü­
küm Ortaya Koyma

Şüphesiz Allah Teâlâ’nın Kelamı’na icabet eden, onun gölgesinde yaşayıp, ona sarılan kimsenin, Kur’an’dan etkilendiğinden dolayı, Kur’an’a dayanarak birtakım güzel çıkarımlarda bulunduğu ve hükümler ortaya koyduğu görülür. Bu, o kimsenin Kur’an-ı Kerim’den etkilenmesi sonucunda ortaya çıkan birtakım belirtilerdir.

Allah, bunu şöyle açıklar: “Allah hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilirse, ona pek çok hayır verilmiş demektir. Ancak akıl sahipleri düşünüp ibret alırlar.” (2/Bakara, 269)

İbni Abbas (ra) şöyle dedi: “Kur’an’ı bilmek, onun nâsih ve
mensûhunu, muhkem ve müteşâbihini, âyetlerin bağlamını, helâl ve haramı ile emsallerini (örneklerini) bilmektir.” O yine şöyle dedi: “Kur’an’ı bilmek, onun tefsirini ve fıkhını bilmektir.”

Benzer ifadeler, Ebu Derdâ, Ebu’l-Âliye, Mücahid, İbrahim en-Nehâî, Katade, Dahhâk ve başkalarından da rivayet edilmiştir.³⁹³

Bu anlayış, hüküm ortaya koyma ve bir takım güzel çıkarımlarda bulunma, aziz ve yüce olan Allah’ın kuluna olan ihsanındandır.

Ebu Cuhayfe’den şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Ali’ye (ra):
"Yanınızda, Kur’an’dan olmayan bir şey (Rasûlullah’tan kalan bir kitap vs.) var mı?” diye sordum. Ali şöyle dedi: “Tohumu yaran, rüzgârı estiren Allah’a yemin ederim ki, bizde Allah’ın Kitabı dı­şında yazılmış bir şey yoktur. Sadece, Allah’ın Kitabı ile ilgili bir kimseye verilen anlayış ve şu sahife vardır.” Ben: “Peki, bu sahifenin içinde ne var?” diye sordum. Ali: “Onun içinde diyetin hükümleri, esirin kurtarılması ve bir kâfire karşılık müslümanın kısas olarak öldürülmeyeceğinin hükmü vardır” dedi.³⁹⁴

Ahmed bin Hanbel ve Tirmizî’nin rivayeti ise şöyledir:

“Aziz ve yüce olan Allah’ın o kimseye Kur’an ile verdiği anlayış vardır.’’³⁹⁵

393 - Tefsir-u Taberî, 5/9-10; Tefsir-u İbni Ebi Hâtim, 2/531; ed-Dürru'l-Mensûr, 1/348.
394 - Buhârî. İlim, 1/204 (hadis no: 111).
395 - Ahmed, Müsned, 1/79; Tirmizî, Diyât, 4/24-25 (hadis no: 1412

🍃Kur'an'dan Etkilenme ve Kur'an ile Amel Etme.

╭┈─────── ೄྀ࿐ ˊˎ-
╰┈➤ @Tefsir_ibn_Kesir 🌸🍃]

Mübarekfûrî şöyle der: “Çelişki, anlayıştan önce meydana
gelir... Her kim anlayış ve kavrama ile rızıklandırılır, Allah’ın âyetleri üzerinde düşünür, anlamları üzerinde kafa yorarsa, ona ilim kapıları açılır.’’³⁹⁶

Allah’ın, kuluna hikmet, sebat, Kur’an ve sünnetle güzel çı­
karımlarda bulunma feraseti, fitne ve karışıklık dönemlerinde, içinden çıkılmayan durum ve felaketlerde Kur’an ve sünneti hatırlatma duygusu vermesi, O’nun ihsanındandır. Bu tür bir durum, Rasûlullah (sav) vefat ettiğinde, Ebu Bekir’in (ra) başına gelmişti.

İbni Abbas’tan (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir: "Rasûlullah (sav) vefat ettiğinde, Ebu Bekir (ra) mescide gitti. Ömer, insanlara konuşuyordu. Ebu Bekir: “Ey Ömer, otur!” dedi. Ancak Ömer, oturmayı reddetti. Bunun üzerine Ebu Bekir, Ömer’i bırakıp insanlara yöneldi. Ardından şöyle dedi: “Sizden kim Muhammed’e (sav) tapıyorsa, bilsin ki, Muhammed (sav) ölmüştür. Kim de Allah’a ibadet ve kulluk yapıyorsa, bilsin ki, Allah Hayy’dır, ölümsüzdür. Allah şöyle buyurur: “Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür ya da öldürü­lürse, gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz?” (3/Al-i Imran, 144)

İbni Abbas dedi ki: “Vallahi, sanki insanlar, Ebu Bekir bu âyeti okuyuncaya kadar aziz ve yüce olan Allah’ın bu âyeti nâzilettiğini bilmiyorlardı. Bütün insanlar, Ebu Bekir’in okuduğu âyeti hemen hatırladılar. Mescidde bulunan herkes, bu âyeti okumaya başladı. Ömer dedi ki: ‘‘Vallahi, o günden önce o âyetleri sanki hiçişitmemiş gibiydim. Onlan Ebu Bekir’den dinler dinlemez, dizlerimin bağı çözüldü hatta yere çöktüm. Onun okuduğu âyeti dinleyince, Rasûlullah’ın (sav) ölmüş olduğuna artık iyice kanaat getirdim.’’³⁹⁸

Ebu Bekir (ra), Kur’an’ı unutmamış, ölüm anında bile onu
delil olarak kullanmıştır. Ebu Bekir (ra), ölüm döşeğinde iken, Âişe r.a şu beyitleri okudu:

Ayıplarım gencin ölümden korkmamasını,
Bir gün ölüm gelip, göğsü sıkıştığında.

Bunun üzerine Ebu Bekir şöyle dedi: “Böyle deme kızım!
“Ölüm sarhoşluğu gerçekten gelir de: İşte (ey insan) bu, senin öteden beri kaçtığın şeydir, denir.’’ (5O/Kâf, 19) de!” Sonra şöyle dedi:

“Şu iki elbiseme bakın! Onları yıkayın, sonra beni onlann içine sarin. Şüphesiz hayatta olan, yeni elbiseye ölüden daha lâyıktır.”³⁹⁹


396 - Tuhfetu’l-Ahvezî, 4/669
398 - Buhari Meğâzî, 8/145 (hadis no: 445).
399 - Muvatta, 1/224; Abdurrezzâk, Musannef, 3/423; İbni Ebi Şeybe. Musannef, 2/464.


🍃Kur'an'dan Etkilenme ve Kur'an ile Amel Etme.

╭┈─────── ೄྀ࿐ ˊˎ-
╰┈➤ @Tefsir_ibn_Kesir 🌸🍃]

Kendisine Kur’an’dan hüküm çıkarma hassasiyeti ve Kur’an
ile delil gösterme gücü verilen kimselerden biri de, Mekhûl eş-Şâmî’dir. O (rh) şöyle dedi: “Ben ve Zührî bir araya gelip, teyemmüm hakkında müzakere yapmaya başladık. Zührî: “Mesh, koltukaltlarına kadardır” dedi. Bunun üzerine ben: “Bunu nereden çı­kardın?” diye sordum. “Allah’ın Kitabı’ndan çıkardım. Allah şöyle buyuruyor: “Yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi yıkayın.” (5/Mâide, 6) Bu, elin tamamıdır” dedi. Ben: “Allah şöyle de buyuruyor: "Hırsızlık eden erkek ve kadının, yaptıklarına karşılık bir ceza ve Allah’tan bir ibret olmak üzere ellerini kesin.” (5/Mâide, 38) Peki, el nereden kesilir?” Böylelikle tartışmada onu yendim.”⁴⁰⁰

Yine Mekhûl şöyle der: “Şu dört şey kimde olursa, onun lehinedir. Şu üç şeyde kimde olursa, onun aleyhinedir. Kişinin lehine olan dört şey. Şükür, iman, dua ve istiğfardır. Allah şöyle buyurur: “Eğer siz iman eder ve şükrederseniz, Allah size neden azap etsin! Allah şükre karşılık veren ve her şeyi bilendir.” (4/Nisâ, 147) “Halbuki sen onların içinde iken Allah, onlara azap edecek değildir.” (8/Enfal, 33) “De ki: (Kulluk ve) yalvarmanız olmasa, Rabbim size ne diye değer versin?” (25/Furkân, 77) Kişinin aleyhine olan üç şeye gelince, bunlar: Hilekârlık, bağy (haddi aşmak) ve anlaşmayı bozmaktır. Yüce Allah şöyle buyurur. “Kim ahdini bozarsa, ancak kendi aleyhine bozmuş olur." (48/Fetih, 10) “Hâlbuki kişi kazdığı kuyuya kendi düşer.” (35/Fâtır, 43) “Sizin taşkınlığınız ancak kendi aleyhinizedir.” (10/Yunus, 23)⁴⁰¹

Bu konuda kendisinden rivayetlerde bulunulanlardan biri
de, Ebu Hâzim Seleme bin Dinar’dır. Ebu Hâzim, güçlü hafızası ve Kur’an’ın âyetlerini delil olarak hızlı bir şekilde dile getirmesiyle meşhurdu. Bir defasında, Muhammed bin Münkedir ona: “Ey Ebu Hâzim! Benimle karşılaşan ve bana hayır duada bulunan o kadar çok kimse var ki! Oysa ben onları tanımıyorum ve onlar için kesinlikle bir iyilik de yapmadım” dedi. Bunun üzerine Ebu Hâzim. ona:
“Bunun, senin amelinden olduğunu zannetme! Seninle karşılaşan ve dua edenden önceki kimseye bak ve ona teşekkür et!’’ dedi. Ardından: “İman edip de iyi davranışlarda bulunanlara gelince, onlar için çok merhametli olan Allah, (gönüllerde) bir sevgi yaratacaktır." (19/Meryem, 96) âyetini okudu.⁴⁰²

400 - Hilyetu’l-Evliyâ, 5/179; el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’an, 5/240
401 - Hilyetu’l-Evliyâ, 5/181; el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’an, 5/426.
402 - Hilyetu’l-Evliyâ, 3/233.


🍃Kur'an'dan Etkilenme ve Kur'an ile Amel Etme.

╭┈─────── ೄྀ࿐ ˊˎ-
╰┈➤ @Tefsir_ibn_Kesir 🌸🍃]

Süleyman bin Abdulmelik:

“Ey Ebu Hâzim, bize ne oluyor da ölümden hoşlanmıyoruz?” diye sordu. Bunun üzerine Ebu Hâzim şöyle cevap verdi: “Çünkü siz dünyayı imar, âhireti harab ettiniz. İmar edilmiş yerden harab olan yere gitmek istemiyorsunuz.’’ Süleyman: “Doğru söyledin!” dedi. Ardından: "Ey Ebu Hâlim, keşke Allah’ın âhirette benim için ne hazırlamış olduğunu bilseydim" dedi. Ebu Hâzim: "Amelini, aziz ve yüce olan Allah’ın Kitabı na arzet!" dedi. Süleyman: "Amelimi, Kitab’ın neresinde bulurum?" diye sorunca, Ebu Hâzim şöyle dedi: “Allah şöyle buyuruyor: “İyiler muhakkak cennette, kötüler de cehennemdedirler.’’ (82/İnfitâr, 13-14) Süleyman: “Peki, Allah’ın rahmeti nerede?" diye sorunca, o, "İyilik yapanlara yakındır” cevabını verdi.⁴⁰³

Selefin nasihat ve tavsiyeleri işte böyle, vahiy kaynakları
olan Kitap ve Sünnet’e göreydi. Sık sık Kur’an ve sünnetten nakillerde bulunuyor ve bunlardan güzel çıkarımlarda bulunuyorlardı. Çünkü onlar, aziz ve yüce olan Allah’ın Kelâmı’nın en etkili ve en önemli öğüt olduğunu biliyorlardı: “Şüphesiz ki bunda aklı olan veya hazır bulunup kulak veren kimseler için bir öğüt vardır." (18/Kehf, 37) Allah şöyle buyuruyor: “Eğer biz bu Kur’an’ı bir dağa indirseydik, muhakkak ki onu, Allah korkusundan baş eğerek, parça parça olmuş görürdün. Bu misalleri insanlara düşünsünler diye veriyoruz.” (59/Haşr, 21)

Dahhâk, bu âyetin tefsirinde şöyle diyor:

“Allah Teâlâ diyor ki, ‘eğer bu Kur’an’ı bir dağa indirseydim, size emrettiğimi ona emreder, sizi korkuttuğum şeyle onu korkuturdum. O zaman bu dağ, Allah korkusundan dolayı baş eğer, parça parça olurdu. O halde siz, korkmaya, itaatkâr olmaya ve kalplerinizin Allah’ı zikirden dolayı yumuşamasına daha lâyıksınız.”⁴⁰⁴

Fudayl bin İyaz’dan Süfyan bin Uyeyne’nin bu manayı şöyle
açıkladığı rivayet edilmiştir: Fudayl bin İyaz, Süfyan’ın başucunda, çevresinde de bir topluluk var iken ona şöyle dedi: "Ey Ebu Muhammed! "De ki: Ancak Allah’ın lütfü ve rahmetiyle, işte bunlarla sevinsinler. Bu, onların (dünya malı olarak) topladıklarından daha hayırlıdır." (10/Yunus, 58) Bunun üzerine Süfyan, ona: "Ey Ebu Ali! Kuranin şifası elde edilip, kalbin hastalığının üzerine konulmadıkça ebediyyen sevinilemez.”⁴⁰⁵


403 - Tarih-U Bagdad, 6/69; Sıfatu’s-Safve, 2/158:el-Câmi'li Ahkâmi'l-Kur’an. 1/337.
404 - ed-Dürru'l-Mensûr, 14/396, Suyûti, Dahhâk'ın tefsirini İbni Miinzir'e dayandınr.
405 - Hilyetu’l-Evliyâ, 7/279; Şuabu’l-İman, 2/531.


🍃Kur'an'dan Etkilenme ve Kur'an ile Amel Etme.

╭┈─────── ೄྀ࿐ ˊˎ-
╰┈➤ @Tefsir_ibn_Kesir 🌸🍃]